آموزش طراحي پرسشنامه

زمينه يابي

الف) اهداف:
قدم اول در اجراي زمينه يابي پرسشنامه تهيه فهرستي از اهدفي است كه پژوهشگر قصد دارد به كمك پرسشنامه به آنها برسد؛ تهيه و تنظيم پرسشنامه قبل از داشتن درك روشني از آنچه كه بايد حاصل شود تقريباً ناممكن است.

ب) مسأله بيان آن:
هدف زمينه يابي پرسشنامه اي توصيف رفتار، طرز تفكر، احساس ويژه يا آزمون رابطه بين دو يا چند متغير است. براي مثال پژوهشگر ممكن است به توصيف موارد زير علاقه مند باشد. چه مقداري از خانواده خريد كالاي معين را در نظر دارند؟ طرز تفكر صاحبان صنايع در مورد دانشجويان طراحي صنعتي چگونه است؟ احساس مردم در مورد برند هاي مختلف كالاها چگونه مي باشد و غيره.

ج) تعيين جامعه و انتخاب نمونه:
تعيين جامعه در بيشتر موارد در نكاتي همچون اهميت موضوع، قابليت تعميم پذيري، علاقه پژوهشگر و منابع اطلاعاتي مبتني است جامعه موردنظر، شهرك، شهر، استان، كشور، منطقه آموزشي واحد نظامي يا زير گروهي از واحدهاي ذكر شده نظير گروه هاي قومي، مذهبي، سني و شغلي باشد به علت وسعت زياد جامعه موردنظر، هميشه مطالعه تمام آن مقدور نيست به علاوه براي توصيف ويژگي هاي جامعه موردنظر و آزمون فرضيه در مورد آن نيازي به مطالعه تمام اعضاي جامعه نيست. در عوض به انتخاب نمونه اي از اعضاي جامعه كه معرف و نماينده واقعي آن باشند اقدام مي شود.

تنظيم پرسشنامه:
1. سؤال هاي پرسشنامه بايد ساده، روشن و دقيق باشند؛ زيرا هنگام پاسخگويي به آنها كسي جهت تعريف و توضيح حضور ندارد.
2. سؤالات پرسشنامه بايد به صورت پاسخ بسته نوشته شود و بهتر است تعداد سؤال هاي پاسخ باز به حداقل ممكن برسد، امكان دارد پاسخ هايي كه به سؤالات باز داده مي شود ناتمام و بي ربط باشند. ناخوانايي، غلط املايي و تفسير پاسخ هاي باز از ديگر مشكلات سؤال هاي پاسخ باز مي باشند.
3. به صورت اضافي و به خاطر جلوگيري از اشتباه از سؤالات گُزيده استفاده مي شود. سؤال هاي گزيده به پرسش هايي گفته مي شوند كه گروه معيني از پاسخ دهندگان به آن پاسخ مي دهند. براي مثال با مطرح كردن سؤالي درباره وضعيت تأهل در پرسشنامه مي توان پاسخ دهندگان متأهل را شناسايي كرد و سپس پرسش هاي مربوط به فرزند، يا فرزندان، همسر و ساير موارد را مطرح نمود. هر سؤال گزيده به راهنمايي خاص خود نياز دارد.
4. سؤال هاي مربوط به گذشته را در يك محدوده زماني مشخص مطرح كنيد در صورتي كه قصد داريد درباره رفتار گذشته افراد اطلاعاتي كسب كنيد، زمان مورد نظر را مشخص كنيد. براي مثال اين سؤال كه چندبار مرتكب تخلفات رانندگي شده ايد بسيار مهم است. عدم وجود محدوده زماني مشخص در چنين سؤال هايي موجب مي شود كه افراد پاسخ هاي خود را به زمان هاي متفاوت نسبت دهند. لذا اطلاعاتي كه در اين گونه موارد به دست مي آيد در بهترين حالات فاقد انسجام خواهند بود و در بدترين شرايط به قدري مبهم اند كه نمي توان بر اساس آنها دست به تحليل زد. در محدوده هاي زماني كه چنين سؤال هايي به كار مي روند به صورت زير بايد عمل شود كه به صورت عبارت هايي همچون: در 5 سال گذشته، در يك سال گذشته، در يك ماه گذشته و يا اينكه اساساً سؤال كرد چه موقع براي اندازه گيري تعداد دفعاتي كه رفتار افراد در آن ارتباط انجام شده است، اغلب محدوده زماني كوتاه تر مناسب است زيرا پاسخ دهندگان نمي توانند وقوع رفتارهاي خود را در زمان هاي طولاني به ياد آورند.
5. براي سؤال هاي حساس چارچوب مناسبي فراهم سازيد گاهي اوقات پرسش هايي مطرح مي شوند كه ممكن است مغاير عقيده، باور، نگرش و مكاتب فكري باشند.
6. تعدادي از سؤال هاي پرسشنامه را به ويژگي هاي فردي و جمعيتي اختصاص دهيد. اين نوع سؤال ها كه بر ويژگي هايي فردي تأكيد دارند در قالب پرسشنامه ها مطرح مي شود اين پرسش ها از مواردي به اين شرح تشكيل شده اند: سن، جنس، وضعيت تأهل، قوم و نژاد، تحصيلات، شغل، درآمد و گاهي اوقات مذهب، نوع مالكيت محل مسكوني، تركيب خانوادگي.
7. سؤال هاي پرسشنامه بايد يكي از جنبه هاي هدف و يا فرضيه صورت بندي شده را اندازه گيري كند به منظور تهيه و تنظيم پرسشنامه اي مناسب بايد هر يك از سؤال هاي پرسشنامه هدفي را اندازه گيري كند؛ به عبارت ديگر سؤال بايد به شيوه اي تنظيم شود كه به كمك آنها بتوان اطلاعات لازم براي پاسخ دادن به سؤال هاي تحقيق يا آزمون فرضيه هاي صورت بندي شده جمع آوري كرد.
8. سؤال هاي پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش در ارتباط با خصوصيت جامعه اي كه پرسشنامه در آن اجرا مي شود تعيين كنيد. نظم و ترتيبي كه سؤال هاي پرسشنامه بر اساس آن طرح مي شود متفاوت است. ولي در اينكه جاي هر سؤالي كجا باشد اتفاق نظري وجود ندارد. بعضي ترجيح مي دهند كه نكات مربوط به ويژگي هاي فردي و خانوادگي در ابتداي پرسشنامه و سؤال هاي حساس در آخر آورده شود و برخي عكس اين عمل را انجام مي دهند در واقع اين پژوهشگر است كه بايد با توجه به بينشي كه در مورد موضوع و جامعه ي پژوهشي خود دارد جاي هر سؤال يا نظم و ترتيب آنها را تعيين نمايد. چنانچه موضوع اهميت قابل توجهي داشته باشد بهترين شيوه آن است كه پرسش هاي مربوط به موضوع اصلي را در ابتدا بياوريم تا بالاترين نسبت پاسخ دهي به دست آيد.
9. صفحه اول پرسشنامه بايست مربوط به نحوه ي پاسخگويي به سؤال ها باشد.

طرح پرسشنامه:
توصيه هاي زير كه بر اساس تجربه و تحقيق به دست آمده اند در تهيه و تنظيم پرسشنامه به شما كمك مي كند:
1- پرسشنامه را جذاب كنيد. يكي از راه هاي رسيدن به اين هدف چاپ پرسشنامه است.
2- پرسشنامه را صفحه بندي كنيد.
3- سؤال هاي پرسشنامه را تا حد ممكن به شكل ساده طرح كنيد به نحوي كه پاسخگويي به آنها آسان باشد.
4- در ابتدا و انتهاي پرسشنامه، نام و نام خانوادگي و آدرسي را كه پرسشنامه به آنجا فرستاده شود ذكر كنيد.
5- نحوه پاسخگويي به سؤال ها را خيلي ساده و با حروف درشت ذكر كنيد.
6- در ابتداي هرنوع سؤال يك مثال مطرح و نحوه پاسخگويي به آن را مشخص كنيد.
7- سؤال هاي پرسشنامه را براساس نظم منطقي مطرح كنيد.
8- در ابتداي پرسشنامه سؤال هايي را مطرح كنيد كه جالب هستند.
9- در پرسشنامه هايي كه خيلي طولاني هستند سؤالات مهم را در آخر پرسشنامه نياوريد.
10- از به كاربردن كلماتي كه پاسخ دهندگان نسبت به آنها حساس هستند خودداري نماييد.
11- در هر سؤال اطلاعات را به طور كامل بيان كنيد به نحوي كه سؤال براي پاسخ دهنده معني دار باشد.
12- طول پرسشنامه بر دقت پاسخگويي تأثير دارد بنابراين در صورت امكان پرسشنامه را مختصر مطرح كنيد.به عبارت ديگر در پرسشنامه فقط سؤال هايي را مطرح كنيد كه در جهت رسيدن به هدف هاي پژوهش موردنياز هستند.